SERVER TANİLLİ’Yİ YİTİRMENİN HÜZNÜ İLE…
-ADANA-
…02.12.2011
Anayasa hukuku profesörlerimizden Server Tanilli’yi 29 Kasım 2011’de yitirdik.
1931 İstanbul doğumlu Server Tanilli’nin yaşamı, –bir bakıma– Türk siyasi tarihinin de fotoğrafıdır.
Tanilli, 1980’den önce Türkiye’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde ve Devlet Tatbikî Güzel Sanatlar Yüksekokulunda ‘Uygarlık Tarihi’ dersi vermekteydi. 7 Nisan 1978 günü terör ortamında silahlı saldırıya uğrayıp, belden aşağısı tutmaz oldu. Fransa’ya gidip uzun yıllar Strasbourg Üniversitesinde çalıştı. 2000 yılında yurda dönüş yaptı ve yaşamının altı ayını İstanbul’da, altı ayını Strasbourg’da sürdürdü. 1992’den beri de Cumhuriyet gazetesinde köşe yazıları kaleme aldı.
“Kitap fuarları” mevsiminin başladığı ekim ayı başlarında İstanbul’a dönen Tanilli, “kitap fuarları” mevsiminin bittiği mayıs ayı sonlarında da Strasbourg’a geri dönüyordu. Haftalık ‘Bir Bakıma’ köşesine gerek Türkiye gerek dünya gündemindeki gelişmelere ilişkin -adeta ders niteliğindeki- yorumlarını taşıdı. Genellikle haziran aylarında Fransa’da lise bitirme sınavı olarak yapılan bakaloryada ne gibi soruların sorulduğunu da okurlarıyla paylaştı. Özellikle bakalorya sınavlarına ilişkin paylaşımları, Türkiye’deki eğitim sisteminin felsefeden nasıl uzak bir sistem oluşunun da bir eleştirisi niteliğindeydi.
* * *
Server Tanilli’nin 1980 öncesi dönemde kurşunlanarak ağır yaralanması, nitekim ‘Uygarlık Tarihi’ kitabını kaleme almasıyla çok alakalıydı.
O dönemde üniversitelerde ders kitabı olarak okutulan kitabın önsözünde kitabın yazılış amacını şöyle açıklıyordu Tanilli:
“Bu kitap, 1972-1975 yıllarında yazıldı. Amacı da, liselerden üniversite ya da yüksekokullara gelen öğrencilerin ‘kültür açığı’nı gidermekti.”
Bu ifadesi bile Tanilli’nin yaşamının neden Türk siyasi tarihinin bir fotoğrafı olduğunun en bariz göstergesidir.
Elbette ki sorgulayan, düşünen, eleştiren genç nüfusun varlığı, egemen sınıflarca kabul edilmeyecek bir durumdu.
Türk anayasa tarihi içinde en özgürlükçü ve en ilerici anayasa olarak kabul gören 1961 Anayasası, 1971 ve 1973 yıllarındaki değişiklikleriyle budanarak egemen sınıfların istediği şekle dönüştürüldü. Beraberinde bu süreç 12 Eylül 1980 askeri müdahalesiyle birlikte ‘1982 Anayasası’ şeklinde nihaileşti. Böyle bir ortamda Tanilli’nin Türk gençliğinin kültür açığını kapatmak amacıyla ‘Uygarlık Tarihi’ kitabını kaleme alması nedeniyle kurşunlanması da kaçınılmaz olacaktı.
Uğur Mumcu, Tanilli’nin kurşunlanması sonrasında, 10 Nisan 1978 günü Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan yazısında Server Tanilli için “Ah Tanilli ah!” ifadesini kullanır ve ona şöyle sitem eder:
“Ah Server Tanilli ah, niçin bu işlerle uğraştın? Kapitalizmmiş, sosyalizmmiş, sömürüymüş, bağımsız Türkiye’ymiş; sana neydi? Bak bir kısım ‘hocalar’ böyle mi yapıyorlar? Çokuluslu şirketlere mali müşavir olsaydın, holdinglere danışmanlık yapsaydın ya da ‘Bana ne bunlardan’ deyip sırtüstü yatsaydın… Böyle yapsaydın, katların, yazlıkların, kışlıkların olurdu, çocuklarına deniz motorları da alırdın. Sana ne yahu bu işlerden, sana ne?”
* * *
Server Tanilli’yi ilk, TÜYAP Çukurova 1’inci Kitap Fuarı’nda tanımış, ‘kadın’ konulu söyleşisinde dinlemiştim.
Ocak 2008’de kitap fuarı izlenimlerimi kaleme aldığım ‘Çukurova’ya Damlayan Mürekkep Taneleri’ başlıklı yazımda Server Tanilli için şunları söylüyordum:
“İlk gününe katılamadığım fuarın ikinci gününde Server Tanilli’nin ‘Türkiye’deki Kadın Sorunundaki Gelişmeler’ konulu söyleşisi benim için bir ‘Merhaba!’ oluyordu. Ve o ‘Merhaba!’, artık, hatıra defterime yeni notlar düşeceğimin de bir başlangıcıydı. Ertesi gün, kitaplarını imzaladığı stantta Server Tanilli’ye yönelttiğimiz soruların cevaplarında mevcut durumların nedenini hep, ‘Kapitalizm! Kapitalizm!’ diyerek açıklıyordu. Sanki onun ‘Kapitalizm! Kapitalizm!’ haykırışı, belden aşağısının tutmaz olduğu silahlı saldırıya bir serzeniş niteliğindeydi. ‘Kapitalizm! Kapitalizm!’ diyerek, aslında, kapitalist güçlerin tehlikeliliğinden söz ediyor, belki de bize, ‘Kapitalist güçler siyasi kurşunlamaların, siyasi cinayetlerin en büyük sebebiydi’ demek istiyordu. O halde ‘Kapitalizm! Kapitalizm!’ cevabı ne kadar da güzel özetliyordu Türkiye’yi. Gerçekten de okunması gereken çok önemli bir ‘kitap’tı, Server Tanilli.”
O günden sonra Server Tanilli’yi hep okudum: Başta ‘Uygarlık Tarihi’ olmak üzere; ‘Nasıl Bir Demokrasi İstiyoruz?’, ‘Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz?’, ‘Din ve Politika’, ‘Yaratıcı Aklın Sentezi: Felsefeye Giriş’, ‘Türkiye’de Aydınlanma Hareketi’…
Bir anayasa hukuku profesörü olmasının yanında bir kültür ve düşünce insanı da olan Server Tanilli, kitap fuarlarının, kültür etkinliklerinin vazgeçilmezi, hep arananıydı.
TÜYAP Çukurova 2’nci Kitap Fuarı’na katılamadım. 3’üncü fuarda rahatsızlandığı için söyleşileri ve imza günleri iptal olmuştu. 4’üncü fuarda da bulunamadı. Bir ay sonraki Çukurova Kitap Fuarı, ‘Server Tanilli’siz ilk fuar olacak; muhtemelen okurlarının yüzünde de hep bir hüzün, hep bir burukluk oluşacak…
* * *
Server Tanilli’yi yitirmenin hüznü ile yazıyorum bu satırları.
Bu yazıyı yazarken kitaplığımdan Tanilli’nin kitaplarını çıkardım ve yazı masamın üstüne koydum.
Bir kitabı da var ki, yeniden ona başlayacağım okumaya:
1992’den başlayarak ‘Bir Bakıma’ köşesinde yayımlanan ve 2000’lerin başına kadar olanlar arasından bir seçki niteliğindeki ‘Strasbourg Yazıları’ adlı kitabına.
‘Strasbourg Yazıları’nda, arasında aydınlanmadan bilim ve felsefeye, dil ve edebiyattan sanata, doğa ve insandan toplum ve kadına, cumhuriyetten demokrasi ve eğitime değin birçok konu ele alınmış. Ve Server Tanilli’nin Uğur Mumcu, Samim Kocagöz, Berna Moran, Abidin Dino, Onat Kutlar, Mehmet Ali Aybar, Mustafa Ekmekçi, Bekir Yıldız, Can Yücel, Fakir Baykurt gibi edebiyat ve düşünce insanlarının ardından yazdığı ‘Güle güle!’ yazıları…
* * *
Server Tanilli’yi yitirmenin hüznü ile bu aralık ayını kendi iç dünyamda “Server Tanilli Ayı” olarak ilan ediyorum ve Ocak 2012’de de TÜYAP Çukurova 5’inci Kitap Fuarı’na hüzünlü gözlerle gideceğim.
Kim bilir, Çukurova’ya gelecek kalemlerle Server Tanilli üzerine de söyleşiriz belki; belki şiir de yazarız, yazılar da kaleme alırız belki…
________________________________
Not: 11 yıl önce yazılmış bir yazı…
