Yazar: Özgür TABUROĞLU

Immanuel Kant, biraz indirgemek gerekirse, sanki “Varlığın paralel boyutlarını kendi içerisinde nasıl anlarız?” gibi bir soruya cevaben üç farklı “eleştiri” kaleme alır. Adeta “saf akıl”, “pratik akıl” ve “yargı yetisi” içerisinden temas edilebilecek üç paralel âlem tarif eder. Bu yetiler sırasıyla (meta)fizik, etik ve estetik dünyalara temas eder. Bununla birlikte paralel gibi görünen dünyaları nihai olarak saf aklın belirlenimlerine ve sağduyulu bir zihnin görüsüne tabi kılar. Ama estetik sahada “yücelik” gibi bir kavramı, aklı aşan, görkemli bir görüngü olarak bir kenara ayırır. Görkemli doğa olayları ve manzaraları “aklı aşan” bir…

İnsanın veya başka canlıların “iyi bir uyku” çekmesi için, Bilge Karasu’nun “dirim ortağı” dediği tüm diğer varlıkların da zamanında uyuyup kalkmaları zorunludur (2001). Yeryüzünün de, uyuduğu ve uyandığı mevsimlerin döngüsünün, insanca bulunma sanatına uygun bir düzende olması beklenebilir. Bir ayının zamansız kış uykusu ile insanın insomniası arasında doğrudan bir bağ olduğu düşünebilir. Emmanuel Levinas da uykusuzluğu, başkasının beni uyanık tutması gibi anlar (1961). İçerisinde dingin yaşam biçimlerinin olduğu bir sürem eğer yakalanacak ise, bunun ben ve başkalarının topluca ulaşacağı bir eşref saati (bonne heure) içinde olabilir. “Zamandaki yırtılmayı” dikmek, bu…

Vicdan, başkası bana kendisini gösterdiğinde, işitilir kıldığında veya aşina olmadığım şekilde temas ettiğinde ses veren, ayaklanan bir duygulanım veya düşünce sayılabilir. Herhangi bir konuda düşünen kişi, “aklından geçmek” deyiminin de dile getirdiği gibi, ona uğrayan, rast geldiği veya maruz kaldığı bir etkiye cevaben vicdani eylemini gerçekleştirir. Yani kendisine seslenen bir varlığın, başkalığın, dışarısının bakışına, nazarına açık bir edimde bulunur. Vicdan, tesadüf ettiğim bir varlığın bendeki bazı değerleri ayaklandırması, belirli bir muhakemeye, akıl yürütmeye, sorumluluğa ve eyleme zorlamasıyla açığa çıkar. Yarattığı tepkiye göre o varlığa merhamet edebilir veya şiddet uygulayabilirim. Ama…

Herhangi bir düşünce veya edebiyat eserini okuduğumuzda, üç farklı karşılaşma türünü fark edebiliriz sanırım: – Olumsuz ile olumlunun karşılaşması En bilinen ve en yaygın karşılaşma türüdür. Aynı zamanda en eskisidir. Tanrı ve şeytanın, iyi ve kötünün, güzel ve çirkinin çatışması, romantik çekişmesi gibidir. Olumlu ve olumsuz ilkeler birbirleriyle savaşıp uzlaştıkça iki farklı ilkeden ilham alan hakikatler, varlık manzaraları açığa çıkar. Değişmenin, ilerlemenin en bilinen yoludur. Aralarında doğa farkı olan iki büyük ilke savaşırken, bazı canlılar, fikirler veya duygular yok olur, yenileri ortaya çıkar. Platon, Descartes, Romantikler, Hegel, Marx ve sayısız…